Philip Bontenbal
Louwman Automuseum 2-10-2022
Collectie automobielen.
Het Louwman Museum in Den Haag is de plek waar meer dan 130 jaar
vooruitgang, innovatie en design zichtbaar vertegenwoordigd is in een unieke
collectie van meer dan 275 pronkstukken uit de geschiedenis van de
automobiel.
![[x]](index-k_html_files/close.png "Close")
Wagenmakerij: van PEET.
Vakmanschap is meesterschap.
Tot 1986 oefende de heer J. van Peet met veel liefde en vakmanschap het
ambacht van rijtuigbouwer uit in zijn werkplaats in Meerkerk, die hier in
het museum exact is gereconstrueerd.
De heer Van Peet bouwde allerlei soorten rijtuigen, van koetsen en
boerenwagens tot arrensleden en haringkarren.
Tevens verrichtte hij reparaties en restauraties.
In zijn vrije tijd hield hij zich bezig met houtsnijwerk, een kunst die hij in
het Zwarte Woud had geleerd.
De rijtuigbouwer moest veelzijdig zijn.
Hij verwerkte het hout niet alleen, hij kocht het ook in en selecteerde de
bomen in de bossen.
Vaak ontwierp hij ook het ijzerbeslag van de koetsen, zette dat op
tekening en begeleidde de smid bij het smeden.
Alleen het aflakken was een specialiteit van de schilder.
Het rijtuig werd in vijf tot zes lagen lak gezet.
Dutch Farmer's wagon.
Bouwjaar 1884.
Rijk versierd.
Typische Nederlandse boerenwagen uit het einde van de 19e eeuw, zowel
geschikt voor het vervoer van mensen als van goederen.
De panelen en het onderstel zijn rijk versierd met houtsnijwerk.
Op het gedeelte bij de achteras zijn de Nederlandse leeuw en de
rijksappel uitgesneden.
Het laat ook het bouwjaar zien.
Indien nodig kunnen de panelen worden verwijderd, zodat een platte
wagen ontstaat.
Tevens kan de wagen tot huifkar worden omgebouwd.
Bouwjaar 1887.
De Dion, Bouton et Trépardoux steam quadricycle Engine:
Twin-cylinder compound steam engine max. speed: 60 KM/H.
Eén van de oudste overgebleven automobielen ter wereld.
De voorop geplaatste stoomketel en de drijfstangen naar de
achterwielen doen deze auto denken aan een rangeerlocomotief.
Het is niettemin een van de eerste bruikbare toepassingen van een
stoommachine in een kleine automobiel.
De onder de vloer gemonteerde tweecilinder stoommachine kan zelfs
door één man bediend worden; er hoeft dus geen stoker mee.
De watertank bevindt zich onder de zittingen, de kolenbunker is rond de
ketel gemonteerd.
Het voertuig is in 50 minuten onder stoom en kan een topsnelheid van
circa 60 km/u bereiken.
De firma De Dion, Bouton et Trépardoux is een van de allereerste
automobielfabrikanten.
Het bedrijf ontstaat in 1880, als de zwagers Georges Bouton en Charles
Trépardoux in de buurt van Parijs een bedrijfje stichten dat speelgoed-
stoommachientjes maakt.
Hun verfijnde techniek trekt de aandacht van graaf Albert de Dion, die
vervolgens de onderneming gaat financieren met de bedoeling
stoomvoertuigen te produceren.
De Dion maakt in 1889 op de wereldtentoonstelling in Parijs kennis met
de benzinemotor.
Hij ziet hierin mogelijkheden en ontwikkelt er zelf een.
Trépardoux houdt vast aan stoom vertrekt in 1893 en vertrekt in 1893.
THIRION MODELE No. 2 HORSE-DRAWN STEAM FIRE ENGINE.
ALSTUBLIEFT SLUIT DE VEILIGHEIDSGORDEL.
Het moet een indrukwekkend gezicht zijn geweest, deze
brandweerwagen met twee witte paarden voorop, die door de straten
van Parijs galopperen.
Uiteraard werden de paarden eerst uitgespannen als deze spuit bij de
brandhaard was gearriveerd.
De worplengte was 25 meter, een hele vooruitgang ten opzichte van de
handbediende spuiten, die nog tot halverwege 19e eeuw in algemeen
gebruik zijn.
Wel moest de ketel eerst op druk gebracht worden, voordat geblust kon
worden.
Let ook op de veiligheidsgordel die moet voorkomen dat de 'koetsier'
van de bok valt.
Dankzij de Nederlandse landschapsschilder (!) en uitvinder Jan van der
Heyden is de brandbestrijding medio 17e eeuw al op een hoger plan
komen te staan nadat hij de brandslang en het pompsysteem
verbeterde.
De eerste door stoom aangedreven brandspuit wordt rond 1830 in
Engeland gebouwd.
Thirion et Fils uit Parijs introduceert in 1867 de stoombrandspuit in
Frankrijk.
BIKKERS FIRE PUMP.
HANDBEDIENDE BRANDSPUIT VOOR GEBRUIK OP LANDGOEDEREN.
Wellicht oogt deze brandspuit primitief en zal ook de wateropbrengst niet
spectaculair geweest zijn
maar in het midden van de negentiende
eeuw is er niet veel anders.
Dit soort kleine brandspuiten zijn in die tijd te vinden in dorpen of op
landgoederen.
De door de Rotterdamse firma Bikkers gemaakte brandspuit wordt door
vier man met de hand verplaatst.
Twee lange stokken worden aan weerszijden door de ringen van de
pomphevels gestoken, waarna de pomp met vier en soms met meer
mensen wordt bediend door de hevels op en neer te bewegen.
PETROL-DRIVEN FIRE PUMP.
VROEGE VIERTAKT OTTO-MOTOR.
Deze door paarden getrokken brandspuit wordt aangedreven door een
benzinemotor, die aan de basis staat van de auto-industrie.
Het is een zogenaamde Otto-motor, genoemd naar de Duitse ingenieur
Nikolaus August Otto, die in het midden van de negentiende eeuw al
experimenteert met verbrandingsmotoren.
In 1876 ontwikkelt hij de viertaktmotor, die als alternatief voor de
stoommachine moet dienen.
Gottlieb Daimler en Karl Benz maken voor hun eerste voertuigen gebruik
van Otto-motoren.
De huidige verbrandings- motoren zijn nog steeds op dit principe
gebaseerd.
PEUGEOT TYPE 6 PHAETON WITH CAPOTE.
ENGINE: 1.2 LITRE TWO-CYLINDER POWER: 3.25 HP MAX. SPEED: 24
KM/H.
TYPICAL EXAMPLE OF A HORSELESS CARRIAGE.
Het is niet vreemd dat de eerste automobielen op koetsen lijken.
De rijtuigvorm bestaat dan immers al; het paard wordt als krachtbron
vervangen door een motor, die voor de aandrijving van de wielen
gebruikmaakt van kettingen of riemen.
Deze nooit gerestaureerde, vroege Peugeot is nog een typisch voorbeeld
van eenpaardloos rijtuig.
Zelfs de beugels voor de leidsels zitten er nog op, evenals de
bevestigingspunten voor de disselboom.
Er wordt klaarblijkelijk rekening mee gehouden dat de auto in
noodgevallen nog door paarden gesleept kan worden.
Deze auto is op 8 juni 1894 aan een Parijse klant afgeleverd en is
daarmee een van de oudste auto’s van een nog bestaande
autofabrikant.
De eerste Peugeot-auto wordt gepresenteerd in 1889, een stoomauto.
Het jaar daarop reeds wordt gekozen voor de benzinemotor; in eerste
instantie van Daimler, maar vanaf 1896 produceert Peugeot zijn eigen
motoren.
In dit Type 6, waarvan slechts zeven stuks zijn gemaakt, bevindt zich nog
een Daimler-motor.
1897
DAIMLER 6-HP TWIN-CYLINDER SIX-SEAT BRAKE.
ENGINE: TWIN-CYLINDER POWER: 6 HP.
EEN VAN DE EERSTE IN ENGELAND GEBOUWDE AUTO’S.
Al ziet hij er wat primitief uit, deze Engelse Daimler uit 1897 is tot 1924
regelmatig gebruikt.
Dat zegt wat over de degelijkheid.
Bijzonder aan deze auto, die nog in originele staat verkeert, is dat hij
nog een stuurhendel en gloeibuisontsteking heeft.
Daimler biedt namelijk later de mogelijkheid deze te laten vervangen
door modernere onderdelen als
een stuurwiel en een elektrische ontsteking, iets waar veel eigenaren
gebruik van maken.
Een ‘brake’ of ‘shooting brake’ (jachtwagen) is een koetswerkvorm
waarbij de achterste banken in lengterichting zijn geplaatst.
Ook de in Nederland bekende janplezier heeft een dergelijke
bankenopstelling.
Daimler is het oudste Engelse automerk en deze 6-HP tweecilinder
dateert uit het eerste jaar dat de fabriek auto’s maakt.
Het is daarmee zowel een van de oudste nog bestaande
Daimlers als een van de oudste Engelse auto’s.
Frederick Simms koopt in 1891 de patenten op de Duitse Daimler-
motoren om deze in Engeland te fabriceren en te verkopen voor inbouw
in boten en auto’s.
Vier jaar later wordt het bedrijf van Simms overgenomen door Harry
Lawson, die in 1896 de Daimler Motor Company opricht en hetjaar
daarna zijn eerste auto op de markt brengt.
1895.
PANHARD & LEVASSOR PHAETON WITH CANOPY.
ENGINE: 1.2-LITRE TWIN-CYLINDER POWER: 4 HP MAX. SPEED: 30 KM/H
30 KM/H.
IDENTIEKE AUTO WON ’S WERELDS EERSTE AUTORACE.
Flaneren in het park is iets waarvoor eind 19e eeuw een auto eerder
wordt gebruikt dan voor een rit van A naar B.
Vooral in een dergelijke, dankzij de korte wielbasis relatief makkelijk te
besturen auto als deze Panhard & Levassor, met fraaie bekleding van
lakense stof.
Toch is afstanden rijden zeker mogelijk: een auto van dit type wint de
eerste autorace ter wereld, een langeafstandswedstrijd over liefst 1.200
kilometer.
Deze race, Parijs-Bordeaux-Parijs, wordt op 13 juni 1895 gewonnen door
ontwerper Emile Levassor , in een identieke auto, een tweecilinder 1,2
liter met gloeibuis-ontsteking.
Hij rijdt het traject met een gemiddelde snelheid van 24 km/u in 48 uur
en 48 minuten en finisht daarmee zes uur eerder dan de nummer twee.
Tijdens de tocht nuttigt Levassor slechts een bord soep, een paar
sandwiches en een glas champagne.
Deze meer dan 115 jaar oude auto is nog nooit gerestaureerd sinds hij
de fabriek in Parijs heeft verlaten.
Panhard & Levassor, een van de oudste autofabrieken ter wereld, biedt
al vodr de eeuwwisseling een keuze uit bijna twintig automodellen,
waarondertweezitters, jachtwagens en zelfs bussen.
DE DION-BOUTON TRICYCLE.
ENGINE: 256 CC SINGLE-CYLINDER POWER: 1.75 HP.
BESTSELLER VAN ’S WERELDS GROOTSTE AUTOPRODUCENT.
Op de uitlaat van deze driewieler zit een fluit gemonteerd.
Met een hendeltje kan de bestuurder de uitlaat afsluiten en de gassen via
de fluit leiden om mede-weggebruikers te waarschuwen.
Dat is wel nodig ook, want de in 1895 door Georges Bouton ontwikkelde
benzinemotor kan zeer sportieve prestaties leveren, helemaal dankzij het
lichte gewicht van dit driewielige voertuig.
De motor draait hoge toerentallen en Bouton moet zelfs een speciale
elektrische ontsteking ontwikkelen om dit de baas te kunnen
Het merk De Dion-Bouton, gevestigd in Puteaux bij Parijs, is zeer
succesvol en is in 1901 de grootste autoproducent ter wereld met een
jaarproductie van 1800 voertuigen.
Ook deze Tricycle mag tot de bestsellers worden gerekend, mede omdat
het Franse leqer een grote verkooporder plaatst.
1899.
DE DION-BOUTON 3.5-HP VIS-A-VIS.
ENGINE: 402 CC SINGLE-CYLINDER POWER: 3 HP.
EEN ECHTE GEZINSAUTO.
Woorden als ‘gezinsauto’ en ‘massaproductie’ zijn uitstekend van
toepassing bij dit ‘Petite Voiture’ van De Dion-Bouton, al zijn deze
uitdrukkingen rond 1900 nog niet in zwang.
In 1899 wordt deze vierpersoons auto op de markt gezet als ‘licht,
eenvoudig en gemakkelijk te besturen, met een zekere mate van
comfort’.
De inzittenden zitten twee aan twee met de gezichten naar elkaar (in het
Frans: vis-a-vis), een modelvorm uit de koetsenwereld, die rond de
eeuwwisseling vaker wordt toegepast.
Van deze zeer populaire auto met de motor achterin en een simpel te
bedienen tweeversnellingsbak zijn in de vier jaar dat het model in
productie is circa 3.000 exemplaren vervaardigd.
De vroegste modellen van dit type, zoals deze, worden bestuurd met
een hendel en geschakeld met een wiel, precies het omgekeerde van
wat momenteel het geval is.
In deze auto is de beroemde De Dion-achterasconstructie gebruikt,
ontwikkeld voor de zwaardere stoomauto’s van het merk.
Hierbij worden de krachten van de motor door een differentieel
verdeeld over twee onafhankelijke assen, die de achterwielen
aandrijven.
De "De Dion-as" werd in het verleden gebruikt in sport- en raceauto’s.
1900.
DE DION-BOUTON QUADRICYCLE.
ENGINE: SINGLE-CYLINDER MAX. SPEED: SO KM/H.
OPVOLGER VAN DE BETROUWBARE TRICYCLE.
Het verkoopsucces van de Tricycle en de capaciteit van de motor leiden
ertoe dat De Dion-Bouton al snel met afgeleide modellen op de markt
komt.
Een voorbeeld hiervan is deze vierwieler, de Quadricycle, waarvan de
eerste in 1898 wordt afgeleverd.
Ook dit voertuig is dankzij zijn lichte gewicht en de watergekoelde
eencilinder motor in staat tot het leveren van behoorlijke prestaties: op
een vlakke weg kan een snelheid van 50 km/u gehaald worden.
De motoren van De Dion-Bouton zijn niet goedkoop, maar staan bekend
om hun betrouwbaarheid.
Vandaar dat veel autofabrikanten die in eerste instantie zelf geen
motoren ontwikkelen, de krachtbronnen van De Dion-Bouton afnemen.
Een ander voordeel hiervan is dat motoronderdelen makkelijk
uitwisselbaar zijn.
De eerste auto’s van later beroemd geworden merken als Renault, Delage
en de Amerikaanse Pierce-Arrow en Peerless worden uitgerust met
motoren van De Dion- Bouton en danken hieraan feitelijk hun
bestaansrecht.
1895.
BUFFUM FOUR-CYLINDER STANHOPE.
ENGINE: FOUR-CYLINDER POWER: 6 HP.
EERSTE VIERCILINDER AUTOMOBIEL TER WERELD.
Henry Buffum wil niet zomaar een bestaande motor in een rijtuig
bouwen en ontwerpt daarom zelf een compacte en geavanceerde motor
met vier individuele cilinders.
Koetsenbouwer George Pierce, die later zelf auto’s zal fabriceren, bouwt
het sterke, maar elegante buizenframe waar deze motor in is
gemonteerd en levert tevens de Stanhope- carrosserie.
De draaiknop aan de onderzijde van de zitting dient om van versnelling
te wisselen en is feitelijk een schoenmakersleest.
Buffum vervaardigt oorspronkelijk machines voor de schoenindustrie.
Henry Buffum bouwt in een periode van 13 jaar slechts een zeventigtal
auto’s.
Toch bereikt hij enkele belangrijke mijlpalen: naast deze eerste
viercilinder maakt hij de eerste Amerikaanse in serie geproduceerde
raceauto en's werelds eerste serieauto met V8- motor.
Hij is een zeer innovatief ontwerper en heeft diverse patenten op zijn
naam staan.
WORTH DOG CART.
ENGINE: TWIN-CYLINDER.
DE ENIG OVERGEBLEVEN WORTH.
Vermoedelijk produceerde Worth slechts vijftien auto's en dit is een van
de twee die er voor zover bekend nog bestaan.
Het is een technisch zeer vooruitstrevende auto.
Zo is hij voorzien van een gepatenteerd stalen chassis,
cardanaandrijving en een veer om schokken van het stuur tegen te gaan
- een vroege stuurdemper.
Goed zichtbaar is het onderscheid tussen chassis en carrosserie.
Auto’s worden in die tijd meestal als chassis met motor geleverd, waarna
er door een koetswerkbouwer (in het Frans ‘carrossier’) een carrosserie
op wordt gezet.
Gezien de data van de patenten dateert deze Worth waarschijnlijk uit
1899.
De auto verkeert in originele staat; hij is sinds het einde van de jaren
veertig opgeslagen geweest in een schuur en in 1981 aangekocht door
een Australisch automuseum.
Sinds 2009 is de Worth in het bezit van het Louwman Museum.
Deze Worth, gemaakt in Chicago, is een voorloper van de ‘highwheelers’,
auto's met hoge wielen waarmee het prairie landschap in het westen
van Amerika doorkruist kan worden.
De fabriek, de Chicago Motor Vehicle Company, is opgericht door een
driemanschap onder leiding van William Worth.
DARRACQ 8-HP TWO-SEATER.
ENGINE: 785 CC SINGLE-CYLINDER POWER: 7-8 HP.
VAN KOETS NAAR HERKENBARE AUTO.
Een doorsnee auto ziet er in het begin van de vorige eeuw uit als deze
Darracq.
Motorvoorin, een ietwat schuinstaand stuur met versnellingshendel en
een buizenradiateur.
De achteras is voorzien van een groot cardan waarmee de aandrijving
wordt overgebracht op de achterwielen, die overigens iets groter zijn dan
de voorwielen.
Let ook op de prachtige, gecapitonneerde leren bank.
De auto is van het type 8-HP, een van de eerste productiemodellen van
het destijds zeer succesvolle automerk Darracq.
In 1904 is Darracq de grootste autoproducent ter wereld, met een
jaarproductie van 1.600 auto’s.
Dat is tien procent van de toenmalige jaarproductie in Frankrijk.
En dat terwijl oprichter Alexandre Darracq zelf nooit heeft leren
autorijden.
Hij houdt er zelfs niet van om gereden te worden.
In 1912 keert hij de auto-industrie de rug toe en steekt zijn geld in een
casino in Deauville.
FN 3.5-HP VICTORIA.
ENGINE: TWIN-CYLINDER POWER: 3.5 HP.
ORIGINEEL IN NEDERLAND GELEVERDE AUTO.
Het zal niet al te prettig gezeten hebben, dat stoeltje achterop deze FN.
Al zijn de vormgeving en de veringtechniek behoorlijk verfijnd, het is niet
echt voor passagiers bedoeld, maar voor de monteur oftewel
‘mecanicien’, die aan het eind van de 19e eeuw nog als een bediende
wordt gezien.
Immers, de eigenaar van de auto kan tenslotte niet zijn of haar handen
vuilmaken als er bijvoorbeeld bewegende delen gesmeerd moesten
worden of, erger nog, de aandrijfketting breekt.
Opvallend is dat de aanzetslinger door de spaken van het wiel gestoken
moet worden.
Het Belgische FN is van oorsprong een wapenfabriek, gevestigd in Luik.
De afkorting staat voor Fabrique Nationale d’Armes de Guerre.
Eind 19e eeuw is na overname door een Duits concern besloten om ook
andere zaken te gaan produceren, waaronder auto’s.
De eerste FN-auto stamt uit 1899 en heeft een luchtgekoelde
tweecilinder motor van 2,5 pk.
De in het museum tentoongestelde auto (die zeer goed geconserveerd
is) heeft een watergekoelde 3,5 pk motor.
Het model is zo populair dat er in hetzelfde jaar 1900 ook een 4,5 pk-
versie op de markt komt.
GODDU TANDEM.
ENGINE: TWIN-CYLINDER BOXER MAX. SPEED: 30 KM/H.
GEMAAKT DOOR DE UITVINDER VAN DE NIETMACHINE.
De veelzijdige Goddu wordt in 1837 in Canada geboren en loopt van huis
weg om zijn geluk in Amerika te beproeven.
Hij bereikt zijn doel in alle opzichten, want hij wordt een groot zakenman
en zet ruim driehonderd patenten op zijn naam.
Ook op dit zeer charmant ogende tweezittertje met een kleine, op
brandspiritus lopende tweecilinder boxermotor achterin heeft Goddu het
patent.
De auto is voorzien van zeer vooruitstrevende techniek, zoals een
bovenliggende nokkenas.
De Goddu-auto’s, waarvan slechts enkele zijn vervaardigd, worden echter
nooit op de markt gebracht, maar uitsluitend prive gebruikt.
Dit exemplaar blijft tot in de jaren vijftig in het bezit van de familie
Goddu.
Tot de overige gepatenteerde uitvindingen van Louis Goddu behoren
voornamelijk machines voor de schoenenindustrie, maar ook een
geschutstoren voor een oorlogsschip.
1901.
SUNBEAM-MABLEY MOTOR SOCIABLE.
ENGINE: SINGLE-CYLINDER POWER: 2.75 HP.
BESTURING OP VOOR- EN ACHTERWIEL.
De wielen van deze auto staan niet in lijn met elkaar om de kans op
wegslippen zo klein mogelijk te maken.
De kans dat het voertuig omslaat, is echter des te groter.
En dan hebben we het nog niet over het onconventionele ontwerp, dat
doet denken aan een sofa.
Toch zijn er bijna 150 van deze auto’s verkocht.
Voor zover bekend zijn er nog vier van over.
De bestuurder zit achterin en kijkt langs de passagiers, die haaks op de
rijrichting zitten.
De zijwielen worden via een riem en een ketting aangedreven door de
voorin geplaatste De Dion-Bouton eencilinder motor.
Met een helmstok kunnen het voorste en het achterste wiel worden
gestuurd.
Fietsenfabrikant John Marston uit het Engelse Wolverhampton, die al
rijwielen maakt onder de naam Sunbeam, is reeds met prototypen van
auto’s bezig als landhuisarchitect Maxwell Maberley-Smith hem het
ontwerp van deze auto aanbiedt.
Weliswaar wordt Maberley’s naam verkeerd gespeld, maar de eerste
Sunbeam-auto is een feit.
Deze onconventionele auto staat aan de basis van een merk wat later
veel successen behaalt in races en m 1922 zelfs het wereld-
snelheidsrecord op zijn naam zet (215.182 km/u).
1901.
SINGER TRICYCLE.
ENGINE: 222CC SINGLE-CYLINDER POWER: 2 HP.
ONORTHODOX MAAR SUCCESVOL ONTWERP.
In 1899 presenteerden Edwin Perks en Frank Birch in Coventry het door
hen ontworpen ’Motorwiel’.
Een jaar later werden de rechten op het ontwerp overgenomen door de
naaste buurman, fietsenfabrikant Singer, die het wiel toepaste op een
gemotoriseerde versie van zowel haar fietsen als driewielers.
Het 'Motorwiel' bestaat uit een 8-spaaks aluminium wiel met daarin een
eencilinder motor met brandstoftank.
Het was ontworpen om simpelweg een voor- of achterwiel van een fiets
te vervangen.
Als optie waren vanaf 1901 reserve olie- en brandstoftanks, hangend
aan de bovenste buis van het frame en beschermd door een lederen
tas, beschikbaar.
Dit vergrootte de actieradius enorm.
Het onorthodoxe ontwerp was in deze periode succesvol, ondanks
meldingen over slecht rijcomfort, omdat het relatief zware wiel in elke
kuil wegzakte en over iedere hobbel stuiterde.
Er zijn momenteel nog maar zeer weinig Singer driewielers bekend,
waardoor dit een uitzonderlijk zeldzame machine is uit de pionierstijd
van het autorijden.
1903.
OLDSMOBILE 'CURVED DASH' RUNABOUT.
ENGINE: 1.6-LITRE SINGLE-CYLINDER POWER: 41/2 HP.
’S WERELDS EERSTE IN GROTE AANTALLEN GEPRODUCEERDE
AUTOMOBIEL.
Deze auto staat bekend als de 'Curved Dash', vanwege het gebogen
schutbord.
Van de Oldsmobile Runabout werden tussen 1901 en 1907 in totaal
meerdan 11.000 exemplaren geproduceerd.
Hiermee is de Curved Dash de eerste in grote aantallen geproduceerde
Amerikaanse auto.
De vele promotionele acties en tentoonstellingen van Oldsmobile
hebben ertoe bijgedragen dat het grote publiek de auto ging zien als
eenlevensvatbaar en economisch alternatief voor het paard.
Hoewel de standaard Curved Dash relatief primitief is, is deze auto
voorzien van een aantal opties.
De meest opvallende zijn de 'dos-a-dos' achterbank met opklapbare
voetsteun, de kap en een stel olielampen.
Dit exemplaar heeft nog de originele lak en geschilderde Oldsmobile
emblemen aan weerszijden.
Een prachtig voorbeeld van de bekendste en meest herkenbare 'veteran
car' uit Amerika.
1908.
INTERNATIONAL HARVESTER MODEL A RUNABOUT.
ENGINE: 3.1-LITRE FLAT-TWIN POWER: 14 HP.
UNIEKE ONGERESTAUREERDE STAAT.
In oude westerns zijn ze nog wel te zien, deze zogenaamde ‘runabouts’
of ‘buggies’, maar dan met een paard ervoor.
Deze lichte koetsjes met hun hoge wielen zijn uitstekend geschikt om de
zanderige prairies in Noord-Amerika te trotseren.
Landbouwmachinefabrikant International Harvester uit Illinois voorziet
in 1907 deze koetsjes van een luchtgekoelde tweecilinder boxermotor
(tegenover elkaar liggende cilinders).
Dat jaar worden er 73 exemplaren van deze zogenaamde ‘highwheelers’
geproduceerd, maar twee jaar later zijn dat er al bijna 2.500.
Deze runabout uit 1908 bevindt zich nog in een unieke,
ongerestaureerde staat.
International Harvester ontstaat in 1902 uit een fusie van een aantal
fabrikanten van landbouwmachines.
Later worden ook personen-, bestelwagens en trucks gemaakt, evenals
huishoudelijke apparatuur.
Sinds 1986 heet het bedrijf Navistar International.
In de jaren vijftig en zestig rijdt de Haagse brandweer onder meer met
Internationals.
1912.
PHANOMOBIL VAN.
ENGINE: 1.5-LITRE FOUR-CYLINDER POWER: 12 HP.
RUIM 20 JAAR IN PRODUCTIE GEWEEST.
Al lijkt het een wat fragiel en experimenteel voertuig, deze Duitse
Phanomobil is in zijn tijd een zeer succesvolle auto waarvan er van 1907
tot 1927 enige duizenden zijn gemaakt.
Zelfs Nederland heeft een importeur: Baakman in Assen, die de auto
aanbiedt ‘zoowel voor dienst, als voor toerisme en wedstrijden’.
Er zijn verschillende modellen leverbaar, zowel personen- als
bestelauto’s.
De in het museum aanwezige auto is een bestelwagentje dat
vermoedelijk in of rond Karlsruhe is gebruikt.
De luchtgekoelde viercilinder 1,5 liter motor toont aan dat de auto in of
vlak na 1912 vervaardigd moet zijn, het jaar waarin deze motoren
worden geintroduceerd.
De Phanomobil wordt geproduceerd door de Phanomen-Werke in het
Duitse Zittau in de deelstaat Saksen, dat later tot Oost-Duitsland zou
behoren.
Vanaf 1927 worden alleen nog maar vrachtauto’s gemaakt, onder de
naam Granit.
In 1945 wordt de fabriek genationaliseerd.
1910.
REGAL MODEL N ROADSTER.
ENGINE: 3.2-LITRE FOUR-CYLINDER POWER: 25 HP.
VERWISSELBARE CARROSSERIE.
Drie jaar na de oprichting in Detroit, introduceerde de Regal Car
Company in 1910 haar beroemde 'underslung' model tegen een prijs
van $900 voor een Roadster en $1.250 voor een Colonial Coupe.
Daarnaast kon men, omdat ze onderling uitwisselbaar zijn, de auto met
beide carrosserieen kopen voor in totaal $1,400.
Een 1912 Regal Colonial Coupe is ook onderdeel van de collectie en
wordt verderop deze verdieping tentoongesteld.
In tegenstelling tot de meeste andere auto's in deze periode, hangt het
chassis onder de assen.
Het zwaartepunt wordt hiermee verlaagd, waardoor de auto een betere
wegligging en rijeigenschappen heeft.
Deze techniek, die 'underslung' wordt genoemd, geeft de auto ook een
sportiever uiterlijk.
Vanwege de sportieve prestaties en vergelijkbare afmetingen, werd de
Regal Underslung vaak vergeleken met de toenmalige Amerikaanse
sportwagen bij uitstek, de Mercer.
Omdat een Mercer twee keer zo duur was als een Regal, werd de Regal
ook wel 'poor man's Mercer' genoemd.
Philip Bontenbal
Louwman Automuseum 2-10-2022
Collectie automobielen.
Het Louwman Museum in Den Haag is de plek waar meer dan 130 jaar
vooruitgang, innovatie en design zichtbaar vertegenwoordigd is in een
unieke collectie van meer dan 275 pronkstukken uit de geschiedenis van
de automobiel.
Wagenmakerij: van PEET.
Vakmanschap is meesterschap.
Tot 1986 oefende de heer J. van Peet met veel liefde
en vakmanschap het ambacht van rijtuigbouwer uit in
zijn werkplaats in Meerkerk, die hier in het museum
exact is gereconstrueerd.
De heer Van Peet bouwde allerlei soorten rijtuigen,
van koetsen en boerenwagens tot arrensleden en
haringkarren.
Tevens verrichtte hij reparaties en restauraties.
In zijn vrije tijd hield hij zich bezig met houtsnijwerk,
een kunst die hij in het Zwarte Woud had geleerd.
De rijtuigbouwer moest veelzijdig zijn.
Hij verwerkte het hout niet alleen, hij kocht het ook in
en selecteerde de bomen in de bossen.
Vaak ontwierp hij ook het ijzerbeslag van de koetsen,
zette dat op tekening en begeleidde de smid bij het
smeden.
Alleen het aflakken was een specialiteit van de
schilder.
Het rijtuig werd in vijf tot zes lagen lak gezet.
Dutch Farmer's wagon.
Bouwjaar 1884.
Rijk versierd.
Typische Nederlandse boerenwagen uit het einde van
de 19e eeuw, zowel geschikt voor het vervoer van
mensen als van goederen.
De panelen en het onderstel zijn rijk versierd met
houtsnijwerk.
Op het gedeelte bij de achteras zijn de Nederlandse
leeuw en de rijksappel uitgesneden.
Het laat ook het bouwjaar zien.
Indien nodig kunnen de panelen worden verwijderd,
zodat een platte wagen ontstaat.
Tevens kan de wagen tot huifkar worden omgebouwd.
Bouwjaar 1887.
De Dion, Bouton et Trépardoux steam quadricycle
Engine:
Twin-cylinder compound steam engine max. speed:
60 KM/H.
Eén van de oudste overgebleven automobielen ter
wereld.
De voorop geplaatste stoomketel en de drijfstangen
naar de achterwielen doen deze auto denken aan
een rangeerlocomotief.
Het is niettemin een van de eerste bruikbare
toepassingen van een stoommachine in een kleine
automobiel.
De onder de vloer gemonteerde tweecilinder
stoommachine kan zelfs door één man bediend
worden; er hoeft dus geen stoker mee.
De watertank bevindt zich onder de zittingen, de
kolenbunker is rond de ketel gemonteerd.
Het voertuig is in 50 minuten onder stoom en kan
een topsnelheid van circa 60 km/u bereiken.
De firma De Dion, Bouton et Trépardoux is een van
de allereerste automobielfabrikanten.
Het bedrijf ontstaat in 1880, als de zwagers Georges
Bouton en Charles Trépardoux in de buurt van Parijs
een bedrijfje stichten dat speelgoed-
stoommachientjes maakt.
Hun verfijnde techniek trekt de aandacht van graaf
Albert de Dion, die vervolgens de onderneming gaat
financieren met de bedoeling stoomvoertuigen te
produceren.
De Dion maakt in 1889 op de wereldtentoonstelling
in Parijs kennis met de benzinemotor.
Hij ziet hierin mogelijkheden en ontwikkelt er zelf
een.
Trépardoux houdt vast aan stoom vertrekt in 1893
en vertrekt in 1893.
THIRION MODELE No. 2 HORSE-DRAWN STEAM FIRE
ENGINE.
ALSTUBLIEFT SLUIT DE VEILIGHEIDSGORDEL.
Het moet een indrukwekkend gezicht zijn geweest,
deze brandweerwagen met twee witte paarden
voorop, die door de straten van Parijs galopperen.
Uiteraard werden de paarden eerst uitgespannen als
deze spuit bij de brandhaard was gearriveerd.
De worplengte was 25 meter, een hele vooruitgang
ten opzichte van de handbediende spuiten, die nog
tot halverwege 19e eeuw in algemeen gebruik zijn.
Wel moest de ketel eerst op druk gebracht worden,
voordat geblust kon worden.
Let ook op de veiligheidsgordel die moet voorkomen
dat de 'koetsier' van de bok valt.
Dankzij de Nederlandse landschapsschilder (!) en
uitvinder Jan van der Heyden is de brandbestrijding
medio 17e eeuw al op een hoger plan komen te staan
nadat hij de brandslang en het pompsysteem
verbeterde.
De eerste door stoom aangedreven brandspuit wordt
rond 1830 in Engeland gebouwd.
Thirion et Fils uit Parijs introduceert in 1867 de
stoombrandspuit in Frankrijk.
BIKKERS FIRE PUMP.
HANDBEDIENDE BRANDSPUIT VOOR GEBRUIK OP
LANDGOEDEREN.
Wellicht oogt deze brandspuit primitief en zal ook de
wateropbrengst niet spectaculair geweest zijn
maar in
het midden van de negentiende eeuw is er niet veel
anders.
Dit soort kleine brandspuiten zijn in die tijd te vinden in
dorpen of op landgoederen.
De door de Rotterdamse firma Bikkers gemaakte
brandspuit wordt door vier man met de hand
verplaatst.
Twee lange stokken worden aan weerszijden door de
ringen van de pomphevels gestoken, waarna de pomp
met vier en soms met meer mensen wordt bediend
door de hevels op en neer te bewegen.
PETROL-DRIVEN FIRE PUMP.
VROEGE VIERTAKT OTTO-MOTOR.
Deze door paarden getrokken brandspuit wordt
aangedreven door een benzinemotor, die aan de basis
staat van de auto-industrie.
Het is een zogenaamde Otto-motor, genoemd naar de
Duitse ingenieur Nikolaus August Otto, die in het
midden van de negentiende eeuw al experimenteert
met verbrandingsmotoren.
In 1876 ontwikkelt hij de viertaktmotor, die als
alternatief voor de stoommachine moet dienen.
Gottlieb Daimler en Karl Benz maken voor hun eerste
voertuigen gebruik van Otto-motoren.
De huidige verbrandings- motoren zijn nog steeds op
dit principe gebaseerd.
PEUGEOT TYPE 6 PHAETON WITH CAPOTE.
ENGINE: 1.2 LITRE TWO-CYLINDER POWER: 3.25 HP
MAX. SPEED: 24 KM/H.
TYPICAL EXAMPLE OF A HORSELESS CARRIAGE.
Het is niet vreemd dat de eerste automobielen op
koetsen lijken.
De rijtuigvorm bestaat dan immers al; het paard
wordt als krachtbron vervangen door een motor, die
voor de aandrijving van de wielen gebruikmaakt van
kettingen of riemen.
Deze nooit gerestaureerde, vroege Peugeot is nog
een typisch voorbeeld van eenpaardloos rijtuig.
Zelfs de beugels voor de leidsels zitten er nog op,
evenals de bevestigingspunten voor de disselboom.
Er wordt klaarblijkelijk rekening mee gehouden dat de
auto in noodgevallen nog door paarden gesleept kan
worden.
Deze auto is op 8 juni 1894 aan een Parijse klant
afgeleverd en is daarmee een van de oudste auto’s
van een nog bestaande autofabrikant.
De eerste Peugeot-auto wordt gepresenteerd in 1889,
een stoomauto.
Het jaar daarop reeds wordt gekozen voor de
benzinemotor; in eerste instantie van Daimler, maar
vanaf 1896 produceert Peugeot zijn eigen motoren.
In dit Type 6, waarvan slechts zeven stuks zijn
gemaakt, bevindt zich nog een Daimler-motor.
1897
DAIMLER 6-HP TWIN-CYLINDER SIX-SEAT BRAKE.
ENGINE: TWIN-CYLINDER POWER: 6 HP.
EEN VAN DE EERSTE IN ENGELAND GEBOUWDE
AUTO’S.
Al ziet hij er wat primitief uit, deze Engelse Daimler
uit 1897 is tot 1924 regelmatig gebruikt.
Dat zegt wat over de degelijkheid.
Bijzonder aan deze auto, die nog in originele staat
verkeert, is dat hij nog een stuurhendel en
gloeibuisontsteking heeft.
Daimler biedt namelijk later de mogelijkheid deze te
laten vervangen door modernere onderdelen als
een stuurwiel en een elektrische ontsteking, iets
waar veel eigenaren gebruik van maken.
Een ‘brake’ of ‘shooting brake’ (jachtwagen) is een
koetswerkvorm waarbij de achterste banken in
lengterichting zijn geplaatst.
Ook de in Nederland bekende janplezier heeft een
dergelijke bankenopstelling.
Daimler is het oudste Engelse automerk en deze 6-
HP tweecilinder dateert uit het eerste jaar dat de
fabriek auto’s maakt.
Het is daarmee zowel een van de oudste nog
bestaande
Daimlers als een van de oudste Engelse auto’s.
Frederick Simms koopt in 1891 de patenten op de
Duitse Daimler-motoren om deze in Engeland te
fabriceren en te verkopen voor inbouw in boten en
auto’s.
Vier jaar later wordt het bedrijf van Simms
overgenomen door Harry Lawson, die in 1896 de
Daimler Motor Company opricht en hetjaar daarna
zijn eerste auto op de markt brengt.
1895.
PANHARD & LEVASSOR PHAETON WITH CANOPY.
ENGINE: 1.2-LITRE TWIN-CYLINDER POWER: 4 HP
MAX. SPEED: 30 KM/H 30 KM/H.
IDENTIEKE AUTO WON ’S WERELDS EERSTE
AUTORACE.
Flaneren in het park is iets waarvoor eind 19e eeuw
een auto eerder wordt gebruikt dan voor een rit van
A naar B.
Vooral in een dergelijke, dankzij de korte wielbasis
relatief makkelijk te besturen auto als deze Panhard
& Levassor, met fraaie bekleding van lakense stof.
Toch is afstanden rijden zeker mogelijk: een auto van
dit type wint de eerste autorace ter wereld, een
langeafstandswedstrijd over liefst 1.200 kilometer.
Deze race, Parijs-Bordeaux-Parijs, wordt op 13 juni
1895 gewonnen door ontwerper Emile Levassor , in
een identieke auto, een tweecilinder 1,2 liter met
gloeibuis-ontsteking.
Hij rijdt het traject met een gemiddelde snelheid van
24 km/u in 48 uur en 48 minuten en finisht daarmee
zes uur eerder dan de nummer twee.
Tijdens de tocht nuttigt Levassor slechts een bord
soep, een paar sandwiches en een glas champagne.
Deze meer dan 115 jaar oude auto is nog nooit
gerestaureerd sinds hij de fabriek in Parijs heeft
verlaten.
Panhard & Levassor, een van de oudste
autofabrieken ter wereld, biedt al vodr de
eeuwwisseling een keuze uit bijna twintig
automodellen, waarondertweezitters, jachtwagens
en zelfs bussen.
DE DION-BOUTON TRICYCLE.
ENGINE: 256 CC SINGLE-CYLINDER POWER: 1.75 HP.
BESTSELLER VAN ’S WERELDS GROOTSTE
AUTOPRODUCENT.
Op de uitlaat van deze driewieler zit een fluit
gemonteerd.
Met een hendeltje kan de bestuurder de uitlaat
afsluiten en de gassen via de fluit leiden om mede-
weggebruikers te waarschuwen.
Dat is wel nodig ook, want de in 1895 door Georges
Bouton ontwikkelde benzinemotor kan zeer sportieve
prestaties leveren, helemaal dankzij het lichte gewicht
van dit driewielige voertuig.
De motor draait hoge toerentallen en Bouton moet
zelfs een speciale elektrische ontsteking ontwikkelen
om dit de baas te kunnen
Het merk De Dion-Bouton, gevestigd in Puteaux bij
Parijs, is zeer succesvol en is in 1901 de grootste
autoproducent ter wereld met een jaarproductie van
1800 voertuigen.
Ook deze Tricycle mag tot de bestsellers worden
gerekend, mede omdat het Franse leqer een grote
verkooporder plaatst.
1899.
DE DION-BOUTON 3.5-HP VIS-A-VIS.
ENGINE: 402 CC SINGLE-CYLINDER POWER: 3 HP.
EEN ECHTE GEZINSAUTO.
Woorden als ‘gezinsauto’ en ‘massaproductie’ zijn
uitstekend van toepassing bij dit ‘Petite Voiture’ van De
Dion-Bouton, al zijn deze uitdrukkingen rond 1900 nog
niet in zwang.
In 1899 wordt deze vierpersoons auto op de markt
gezet als ‘licht, eenvoudig en gemakkelijk te besturen,
met een zekere mate van comfort’.
De inzittenden zitten twee aan twee met de gezichten
naar elkaar (in het Frans: vis-a-vis), een modelvorm uit
de koetsenwereld, die rond de eeuwwisseling vaker
wordt toegepast.
Van deze zeer populaire auto met de motor achterin
en een simpel te bedienen tweeversnellingsbak zijn in
de vier jaar dat het model in productie is circa 3.000
exemplaren vervaardigd.
De vroegste modellen van dit type, zoals deze, worden
bestuurd met een hendel en geschakeld met een wiel,
precies het omgekeerde van wat momenteel het geval
is.
In deze auto is de beroemde De Dion-
achterasconstructie gebruikt, ontwikkeld voor de
zwaardere stoomauto’s van het merk.
Hierbij worden de krachten van de motor door een
differentieel verdeeld over twee onafhankelijke assen,
die de achterwielen aandrijven.
De "De Dion-as" werd in het verleden gebruikt in sport-
en raceauto’s.
1900.
DE DION-BOUTON QUADRICYCLE.
ENGINE: SINGLE-CYLINDER MAX. SPEED: SO KM/H.
OPVOLGER VAN DE BETROUWBARE TRICYCLE.
Het verkoopsucces van de Tricycle en de capaciteit van
de motor leiden ertoe dat De Dion-Bouton al snel met
afgeleide modellen op de markt komt.
Een voorbeeld hiervan is deze vierwieler, de
Quadricycle, waarvan de eerste in 1898 wordt
afgeleverd.
Ook dit voertuig is dankzij zijn lichte gewicht en de
watergekoelde eencilinder motor in staat tot het
leveren van behoorlijke prestaties: op een vlakke weg
kan een snelheid van 50 km/u gehaald worden.
De motoren van De Dion-Bouton zijn niet goedkoop,
maar staan bekend om hun betrouwbaarheid.
Vandaar dat veel autofabrikanten die in eerste instantie
zelf geen motoren ontwikkelen, de krachtbronnen van
De Dion-Bouton afnemen.
Een ander voordeel hiervan is dat motoronderdelen
makkelijk uitwisselbaar zijn.
De eerste auto’s van later beroemd geworden merken
als Renault, Delage en de Amerikaanse Pierce-Arrow en
Peerless worden uitgerust met motoren van De Dion-
Bouton en danken hieraan feitelijk hun bestaansrecht.
1895.
BUFFUM FOUR-CYLINDER STANHOPE.
ENGINE: FOUR-CYLINDER POWER: 6 HP.
EERSTE VIERCILINDER AUTOMOBIEL TER WERELD.
Henry Buffum wil niet zomaar een bestaande motor
in een rijtuig bouwen en ontwerpt daarom zelf een
compacte en geavanceerde motor met vier
individuele cilinders.
Koetsenbouwer George Pierce, die later zelf auto’s zal
fabriceren, bouwt het sterke, maar elegante
buizenframe waar deze motor in is gemonteerd en
levert tevens de Stanhope- carrosserie.
De draaiknop aan de onderzijde van de zitting dient
om van versnelling te wisselen en is feitelijk een
schoenmakersleest.
Buffum vervaardigt oorspronkelijk machines voor de
schoenindustrie.
Henry Buffum bouwt in een periode van 13 jaar
slechts een zeventigtal auto’s.
Toch bereikt hij enkele belangrijke mijlpalen: naast
deze eerste viercilinder maakt hij de eerste
Amerikaanse in serie geproduceerde raceauto en's
werelds eerste serieauto met V8- motor.
Hij is een zeer innovatief ontwerper en heeft diverse
patenten op zijn naam staan.
WORTH DOG CART.
ENGINE: TWIN-CYLINDER.
DE ENIG OVERGEBLEVEN WORTH.
Vermoedelijk produceerde Worth slechts vijftien
auto's en dit is een van de twee die er voor zover
bekend nog bestaan.
Het is een technisch zeer vooruitstrevende auto.
Zo is hij voorzien van een gepatenteerd stalen
chassis, cardanaandrijving en een veer om schokken
van het stuur tegen te gaan - een vroege
stuurdemper.
Goed zichtbaar is het onderscheid tussen chassis en
carrosserie.
Auto’s worden in die tijd meestal als chassis met
motor geleverd, waarna er door een
koetswerkbouwer (in het Frans ‘carrossier’) een
carrosserie op wordt gezet.
Gezien de data van de patenten dateert deze Worth
waarschijnlijk uit 1899.
De auto verkeert in originele staat; hij is sinds het
einde van de jaren veertig opgeslagen geweest in
een schuur en in 1981 aangekocht door een
Australisch automuseum.
Sinds 2009 is de Worth in het bezit van het Louwman
Museum.
Deze Worth, gemaakt in Chicago, is een voorloper
van de ‘highwheelers’, auto's met hoge wielen
waarmee het prairie landschap in het westen van
Amerika doorkruist kan worden.
De fabriek, de Chicago Motor Vehicle Company, is
opgericht door een driemanschap onder leiding van
William Worth.
DARRACQ 8-HP TWO-SEATER.
ENGINE: 785 CC SINGLE-CYLINDER POWER: 7-8 HP.
VAN KOETS NAAR HERKENBARE AUTO.
Een doorsnee auto ziet er in het begin van de vorige
eeuw uit als deze Darracq.
Motorvoorin, een ietwat schuinstaand stuur met
versnellingshendel en een buizenradiateur.
De achteras is voorzien van een groot cardan
waarmee de aandrijving wordt overgebracht op de
achterwielen, die overigens iets groter zijn dan de
voorwielen.
Let ook op de prachtige, gecapitonneerde leren bank.
De auto is van het type 8-HP, een van de eerste
productiemodellen van het destijds zeer succesvolle
automerk Darracq.
In 1904 is Darracq de grootste autoproducent ter
wereld, met een jaarproductie van 1.600 auto’s.
Dat is tien procent van de toenmalige jaarproductie in
Frankrijk.
En dat terwijl oprichter Alexandre Darracq zelf nooit
heeft leren autorijden.
Hij houdt er zelfs niet van om gereden te worden.
In 1912 keert hij de auto-industrie de rug toe en steekt
zijn geld in een casino in Deauville.
FN 3.5-HP VICTORIA.
ENGINE: TWIN-CYLINDER POWER: 3.5 HP.
ORIGINEEL IN NEDERLAND GELEVERDE AUTO.
Het zal niet al te prettig gezeten hebben, dat stoeltje
achterop deze FN.
Al zijn de vormgeving en de veringtechniek
behoorlijk verfijnd, het is niet echt voor passagiers
bedoeld, maar voor de monteur oftewel ‘mecanicien’,
die aan het eind van de 19e eeuw nog als een
bediende wordt gezien.
Immers, de eigenaar van de auto kan tenslotte niet
zijn of haar handen vuilmaken als er bijvoorbeeld
bewegende delen gesmeerd moesten worden of,
erger nog, de aandrijfketting breekt.
Opvallend is dat de aanzetslinger door de spaken
van het wiel gestoken moet worden.
Het Belgische FN is van oorsprong een wapenfabriek,
gevestigd in Luik.
De afkorting staat voor Fabrique Nationale d’Armes
de Guerre.
Eind 19e eeuw is na overname door een Duits
concern besloten om ook andere zaken te gaan
produceren, waaronder auto’s.
De eerste FN-auto stamt uit 1899 en heeft een
luchtgekoelde tweecilinder motor van 2,5 pk.
De in het museum tentoongestelde auto (die zeer
goed geconserveerd is) heeft een watergekoelde 3,5
pk motor.
Het model is zo populair dat er in hetzelfde jaar 1900
ook een 4,5 pk-versie op de markt komt.
GODDU TANDEM.
ENGINE: TWIN-CYLINDER BOXER MAX. SPEED: 30
KM/H.
GEMAAKT DOOR DE UITVINDER VAN DE
NIETMACHINE.
De veelzijdige Goddu wordt in 1837 in Canada
geboren en loopt van huis weg om zijn geluk in
Amerika te beproeven.
Hij bereikt zijn doel in alle opzichten, want hij wordt
een groot zakenman en zet ruim driehonderd
patenten op zijn naam.
Ook op dit zeer charmant ogende tweezittertje met
een kleine, op brandspiritus lopende tweecilinder
boxermotor achterin heeft Goddu het patent.
De auto is voorzien van zeer vooruitstrevende
techniek, zoals een bovenliggende nokkenas.
De Goddu-auto’s, waarvan slechts enkele zijn
vervaardigd, worden echter nooit op de markt
gebracht, maar uitsluitend prive gebruikt.
Dit exemplaar blijft tot in de jaren vijftig in het bezit
van de familie Goddu.
Tot de overige gepatenteerde uitvindingen van Louis
Goddu behoren voornamelijk machines voor de
schoenenindustrie, maar ook een geschutstoren voor
een oorlogsschip.
1901.
SUNBEAM-MABLEY MOTOR SOCIABLE.
ENGINE: SINGLE-CYLINDER POWER: 2.75 HP.
BESTURING OP VOOR- EN ACHTERWIEL.
De wielen van deze auto staan niet in lijn met elkaar
om de kans op wegslippen zo klein mogelijk te
maken.
De kans dat het voertuig omslaat, is echter des te
groter.
En dan hebben we het nog niet over het
onconventionele ontwerp, dat doet denken aan een
sofa.
Toch zijn er bijna 150 van deze auto’s verkocht.
Voor zover bekend zijn er nog vier van over.
De bestuurder zit achterin en kijkt langs de
passagiers, die haaks op de rijrichting zitten.
De zijwielen worden via een riem en een ketting
aangedreven door de voorin geplaatste De Dion-
Bouton eencilinder motor.
Met een helmstok kunnen het voorste en het
achterste wiel worden gestuurd.
Fietsenfabrikant John Marston uit het Engelse
Wolverhampton, die al rijwielen maakt onder de
naam Sunbeam, is reeds met prototypen van auto’s
bezig als landhuisarchitect Maxwell Maberley-Smith
hem het ontwerp van deze auto aanbiedt.
Weliswaar wordt Maberley’s naam verkeerd gespeld,
maar de eerste Sunbeam-auto is een feit.
Deze onconventionele auto staat aan de basis van
een merk wat later veel successen behaalt in races
en m 1922 zelfs het wereld-snelheidsrecord op zijn
naam zet (215.182 km/u).
1901.
SINGER TRICYCLE.
ENGINE: 222CC SINGLE-CYLINDER POWER: 2 HP.
ONORTHODOX MAAR SUCCESVOL ONTWERP.
In 1899 presenteerden Edwin Perks en Frank Birch in
Coventry het door hen ontworpen ’Motorwiel’.
Een jaar later werden de rechten op het ontwerp
overgenomen door de naaste buurman,
fietsenfabrikant Singer, die het wiel toepaste op een
gemotoriseerde versie van zowel haar fietsen als
driewielers.
Het 'Motorwiel' bestaat uit een 8-spaaks aluminium
wiel met daarin een eencilinder motor met
brandstoftank.
Het was ontworpen om simpelweg een voor- of
achterwiel van een fiets te vervangen.
Als optie waren vanaf 1901 reserve olie- en
brandstoftanks, hangend aan de bovenste buis van
het frame en beschermd door een lederen tas,
beschikbaar.
Dit vergrootte de actieradius enorm.
Het onorthodoxe ontwerp was in deze periode
succesvol, ondanks meldingen over slecht rijcomfort,
omdat het relatief zware wiel in elke kuil wegzakte en
over iedere hobbel stuiterde.
Er zijn momenteel nog maar zeer weinig Singer
driewielers bekend, waardoor dit een uitzonderlijk
zeldzame machine is uit de pionierstijd van het
autorijden.
1903.
OLDSMOBILE 'CURVED DASH' RUNABOUT.
ENGINE: 1.6-LITRE SINGLE-CYLINDER POWER: 41/2
HP.
’S WERELDS EERSTE IN GROTE AANTALLEN
GEPRODUCEERDE AUTOMOBIEL.
Deze auto staat bekend als de 'Curved Dash',
vanwege het gebogen schutbord.
Van de Oldsmobile Runabout werden tussen 1901 en
1907 in totaal meerdan 11.000 exemplaren
geproduceerd.
Hiermee is de Curved Dash de eerste in grote
aantallen geproduceerde Amerikaanse auto.
De vele promotionele acties en tentoonstellingen van
Oldsmobile hebben ertoe bijgedragen dat het grote
publiek de auto ging zien als eenlevensvatbaar en
economisch alternatief voor het paard.
Hoewel de standaard Curved Dash relatief primitief
is, is deze auto voorzien van een aantal opties.
De meest opvallende zijn de 'dos-a-dos' achterbank
met opklapbare voetsteun, de kap en een stel
olielampen.
Dit exemplaar heeft nog de originele lak en
geschilderde Oldsmobile emblemen aan weerszijden.
Een prachtig voorbeeld van de bekendste en meest
herkenbare 'veteran car' uit Amerika.
1908.
INTERNATIONAL HARVESTER MODEL A RUNABOUT.
ENGINE: 3.1-LITRE FLAT-TWIN POWER: 14 HP.
UNIEKE ONGERESTAUREERDE STAAT.
In oude westerns zijn ze nog wel te zien, deze
zogenaamde ‘runabouts’ of ‘buggies’, maar dan met
een paard ervoor.
Deze lichte koetsjes met hun hoge wielen zijn
uitstekend geschikt om de zanderige prairies in
Noord-Amerika te trotseren.
Landbouwmachinefabrikant International Harvester
uit Illinois voorziet in 1907 deze koetsjes van een
luchtgekoelde tweecilinder boxermotor (tegenover
elkaar liggende cilinders).
Dat jaar worden er 73 exemplaren van deze
zogenaamde ‘highwheelers’
geproduceerd, maar twee jaar later zijn dat er al bijna
2.500.
Deze runabout uit 1908 bevindt zich nog in een
unieke, ongerestaureerde staat.
International Harvester ontstaat in 1902 uit een fusie
van een aantal fabrikanten van landbouwmachines.
Later worden ook personen-, bestelwagens en trucks
gemaakt, evenals huishoudelijke apparatuur.
Sinds 1986 heet het bedrijf Navistar International.
In de jaren vijftig en zestig rijdt de Haagse brandweer
onder meer met Internationals.
1912.
PHANOMOBIL VAN.
ENGINE: 1.5-LITRE FOUR-CYLINDER POWER: 12 HP.
RUIM 20 JAAR IN PRODUCTIE GEWEEST.
Al lijkt het een wat fragiel en experimenteel voertuig,
deze Duitse Phanomobil is in zijn tijd een zeer
succesvolle auto waarvan er van 1907 tot 1927 enige
duizenden zijn gemaakt.
Zelfs Nederland heeft een importeur: Baakman in
Assen, die de auto aanbiedt ‘zoowel voor dienst, als
voor toerisme en wedstrijden’.
Er zijn verschillende modellen leverbaar, zowel
personen- als bestelauto’s.
De in het museum aanwezige auto is een
bestelwagentje dat vermoedelijk in of rond Karlsruhe
is gebruikt.
De luchtgekoelde viercilinder 1,5 liter motor toont
aan dat de auto in of vlak na 1912 vervaardigd moet
zijn, het jaar waarin deze motoren worden
geintroduceerd.
De Phanomobil wordt geproduceerd door de
Phanomen-Werke in het Duitse Zittau in de deelstaat
Saksen, dat later tot Oost-Duitsland zou behoren.
Vanaf 1927 worden alleen nog maar vrachtauto’s
gemaakt, onder de naam Granit.
In 1945 wordt de fabriek genationaliseerd.
1910.
REGAL MODEL N ROADSTER.
ENGINE: 3.2-LITRE FOUR-CYLINDER POWER: 25 HP.
VERWISSELBARE CARROSSERIE.
Drie jaar na de oprichting in Detroit, introduceerde de
Regal Car Company in 1910 haar beroemde
'underslung' model tegen een prijs van $900 voor een
Roadster en $1.250 voor een Colonial Coupe.
Daarnaast kon men, omdat ze onderling uitwisselbaar
zijn, de auto met beide carrosserieen kopen voor in
totaal $1,400.
Een 1912 Regal Colonial Coupe is ook onderdeel van de
collectie en wordt verderop deze verdieping
tentoongesteld.
In tegenstelling tot de meeste andere auto's in deze
periode, hangt het chassis onder de assen.
Het zwaartepunt wordt hiermee verlaagd, waardoor de
auto een betere wegligging en rijeigenschappen heeft.
Deze techniek, die 'underslung' wordt genoemd, geeft
de auto ook een sportiever uiterlijk.
Vanwege de sportieve prestaties en vergelijkbare
afmetingen, werd de Regal Underslung vaak vergeleken
met de toenmalige Amerikaanse sportwagen bij uitstek,
de Mercer.
Omdat een Mercer twee keer zo duur was als een
Regal, werd de Regal ook wel 'poor man's Mercer'
genoemd.
Philip Bontenbal
Louwman Automuseum 2-10-’22
Wagenmakerij: van PEET.
Vakmanschap is meesterschap.
Tot 1986 oefende de heer J. van Peet met veel liefde en
vakmanschap het ambacht van rijtuigbouwer uit in zijn
werkplaats in Meerkerk, die hier in het museum exact is
gereconstrueerd.
De heer Van Peet bouwde allerlei soorten rijtuigen, van koetsen
en boerenwagens tot arrensleden en haringkarren.
Tevens verrichtte hij reparaties en restauraties.
In zijn vrije tijd hield hij zich bezig met houtsnijwerk, een kunst
die hij in het Zwarte Woud had geleerd.
De rijtuigbouwer moest veelzijdig zijn.
Hij verwerkte het hout niet alleen, hij kocht het ook in en
selecteerde de bomen in de bossen.
Vaak ontwierp hij ook het ijzerbeslag van de koetsen, zette dat
op tekening en begeleidde de smid bij het smeden.
Alleen het aflakken was een specialiteit van de schilder.
Het rijtuig werd in vijf tot zes lagen lak gezet.
Dutch Farmer's wagon.
Bouwjaar 1884.
Rijk versierd.
Typische Nederlandse boerenwagen uit het einde van de 19e
eeuw, zowel geschikt voor het vervoer van mensen als van
goederen.
De panelen en het onderstel zijn rijk versierd met houtsnijwerk.
Op het gedeelte bij de achteras zijn de Nederlandse leeuw en de
rijksappel uitgesneden.
Het laat ook het bouwjaar zien.
Indien nodig kunnen de panelen worden verwijderd, zodat een
platte wagen ontstaat.
Tevens kan de wagen tot huifkar worden omgebouwd.
Bouwjaar 1887.
De Dion, Bouton et Trépardoux steam quadricycle Engine:
Twin-cylinder compound steam engine max. speed: 60 KM/H.
Eén van de oudste overgebleven automobielen ter wereld.
De voorop geplaatste stoomketel en de drijfstangen naar de
achterwielen doen deze auto denken aan een
rangeerlocomotief.
Het is niettemin een van de eerste bruikbare toepassingen
van een stoommachine in een kleine automobiel.
De onder de vloer gemonteerde tweecilinder stoommachine
kan zelfs door één man bediend worden; er hoeft dus geen
stoker mee.
De watertank bevindt zich onder de zittingen, de kolenbunker
is rond de ketel gemonteerd.
Het voertuig is in 50 minuten onder stoom en kan een
topsnelheid van circa 60 km/u bereiken.
De firma De Dion, Bouton et Trépardoux is een van de
allereerste automobielfabrikanten.
Het bedrijf ontstaat in 1880, als de zwagers Georges Bouton
en Charles Trépardoux in de buurt van Parijs een bedrijfje
stichten dat speelgoed-stoommachientjes maakt.
Hun verfijnde techniek trekt de aandacht van graaf Albert de
Dion, die vervolgens de onderneming gaat financieren met de
bedoeling stoomvoertuigen te produceren.
De Dion maakt in 1889 op de wereldtentoonstelling in Parijs
kennis met de benzinemotor.
Hij ziet hierin mogelijkheden en ontwikkelt er zelf een.
Trépardoux houdt vast aan stoom vertrekt in 1893 en vertrekt
in 1893.
THIRION MODELE No. 2 HORSE-DRAWN STEAM FIRE ENGINE.
ALSTUBLIEFT SLUIT DE VEILIGHEIDSGORDEL.
Het moet een indrukwekkend gezicht zijn geweest, deze
brandweerwagen met twee witte paarden voorop, die door de
straten van Parijs galopperen.
Uiteraard werden de paarden eerst uitgespannen als deze spuit
bij de brandhaard was gearriveerd.
De worplengte was 25 meter, een hele vooruitgang ten opzichte
van de handbediende spuiten, die nog tot halverwege 19e eeuw
in algemeen gebruik zijn.
Wel moest de ketel eerst op druk gebracht worden, voordat
geblust kon worden.
Let ook op de veiligheidsgordel die moet voorkomen dat de
'koetsier' van de bok valt.
Dankzij de Nederlandse landschapsschilder (!) en uitvinder Jan
van der Heyden is de brandbestrijding medio 17e eeuw al op
een hoger plan komen te staan nadat hij de brandslang en het
pompsysteem verbeterde.
De eerste door stoom aangedreven brandspuit wordt rond
1830 in Engeland gebouwd.
Thirion et Fils uit Parijs introduceert in 1867 de
stoombrandspuit in Frankrijk.
BIKKERS FIRE PUMP.
HANDBEDIENDE BRANDSPUIT VOOR GEBRUIK OP
LANDGOEDEREN.
Wellicht oogt deze brandspuit primitief en zal ook de
wateropbrengst niet spectaculair geweest zijn
maar in het
midden van de negentiende eeuw is er niet veel anders.
Dit soort kleine brandspuiten zijn in die tijd te vinden in dorpen
of op landgoederen.
De door de Rotterdamse firma Bikkers gemaakte brandspuit
wordt door vier man met de hand verplaatst.
Twee lange stokken worden aan weerszijden door de ringen van
de pomphevels gestoken, waarna de pomp met vier en soms
met meer mensen wordt bediend door de hevels op en neer te
bewegen.
PETROL-DRIVEN FIRE PUMP.
VROEGE VIERTAKT OTTO-MOTOR.
Deze door paarden getrokken brandspuit wordt aangedreven
door een benzinemotor, die aan de basis staat van de auto-
industrie.
Het is een zogenaamde Otto-motor, genoemd naar de Duitse
ingenieur Nikolaus August Otto, die in het midden van de
negentiende eeuw al experimenteert met verbrandingsmotoren.
In 1876 ontwikkelt hij de viertaktmotor, die als alternatief voor
de stoommachine moet dienen.
Gottlieb Daimler en Karl Benz maken voor hun eerste voertuigen
gebruik van Otto-motoren.
De huidige verbrandings- motoren zijn nog steeds op dit
principe gebaseerd.
PEUGEOT TYPE 6 PHAETON WITH CAPOTE.
ENGINE: 1.2 LITRE TWO-CYLINDER POWER: 3.25 HP MAX.
SPEED: 24 KM/H.
TYPICAL EXAMPLE OF A HORSELESS CARRIAGE.
Het is niet vreemd dat de eerste automobielen op koetsen
lijken.
De rijtuigvorm bestaat dan immers al; het paard wordt als
krachtbron vervangen door een motor, die voor de aandrijving
van de wielen gebruikmaakt van kettingen of riemen.
Deze nooit gerestaureerde, vroege Peugeot is nog een typisch
voorbeeld van eenpaardloos rijtuig.
Zelfs de beugels voor de leidsels zitten er nog op, evenals de
bevestigingspunten voor de disselboom.
Er wordt klaarblijkelijk rekening mee gehouden dat de auto in
noodgevallen nog door paarden gesleept kan worden.
Deze auto is op 8 juni 1894 aan een Parijse klant afgeleverd en
is daarmee een van de oudste auto’s van een nog bestaande
autofabrikant.
De eerste Peugeot-auto wordt gepresenteerd in 1889, een
stoomauto.
Het jaar daarop reeds wordt gekozen voor de benzinemotor; in
eerste instantie van Daimler, maar vanaf 1896 produceert
Peugeot zijn eigen motoren.
In dit Type 6, waarvan slechts zeven stuks zijn gemaakt, bevindt
zich nog een Daimler-motor.
1897
DAIMLER 6-HP TWIN-CYLINDER SIX-SEAT BRAKE.
ENGINE: TWIN-CYLINDER POWER: 6 HP.
EEN VAN DE EERSTE IN ENGELAND GEBOUWDE AUTO’S.
Al ziet hij er wat primitief uit, deze Engelse Daimler uit 1897 is
tot 1924 regelmatig gebruikt.
Dat zegt wat over de degelijkheid.
Bijzonder aan deze auto, die nog in originele staat verkeert, is
dat hij nog een stuurhendel en gloeibuisontsteking heeft.
Daimler biedt namelijk later de mogelijkheid deze te laten
vervangen door modernere onderdelen als
een stuurwiel en een elektrische ontsteking, iets waar veel
eigenaren gebruik van maken.
Een ‘brake’ of ‘shooting brake’ (jachtwagen) is een
koetswerkvorm waarbij de achterste banken in lengterichting
zijn geplaatst.
Ook de in Nederland bekende janplezier heeft een dergelijke
bankenopstelling.
Daimler is het oudste Engelse automerk en deze 6-HP
tweecilinder dateert uit het eerste jaar dat de fabriek auto’s
maakt.
Het is daarmee zowel een van de oudste nog bestaande
Daimlers als een van de oudste Engelse auto’s.
Frederick Simms koopt in 1891 de patenten op de Duitse
Daimler-motoren om deze in Engeland te fabriceren en te
verkopen voor inbouw in boten en auto’s.
Vier jaar later wordt het bedrijf van Simms overgenomen
door Harry Lawson, die in 1896 de Daimler Motor Company
opricht en hetjaar daarna zijn eerste auto op de markt
brengt.
1895.
PANHARD & LEVASSOR PHAETON WITH CANOPY.
ENGINE: 1.2-LITRE TWIN-CYLINDER POWER: 4 HP MAX. SPEED:
30 KM/H 30 KM/H.
IDENTIEKE AUTO WON ’S WERELDS EERSTE AUTORACE.
Flaneren in het park is iets waarvoor eind 19e eeuw een auto
eerder wordt gebruikt dan voor een rit van A naar B.
Vooral in een dergelijke, dankzij de korte wielbasis relatief
makkelijk te besturen auto als deze Panhard & Levassor, met
fraaie bekleding van lakense stof.
Toch is afstanden rijden zeker mogelijk: een auto van dit type
wint de eerste autorace ter wereld, een
langeafstandswedstrijd over liefst 1.200 kilometer.
Deze race, Parijs-Bordeaux-Parijs, wordt op 13 juni 1895
gewonnen door ontwerper Emile Levassor , in een identieke
auto, een tweecilinder 1,2 liter met gloeibuis-ontsteking.
Hij rijdt het traject met een gemiddelde snelheid van 24 km/u
in 48 uur en 48 minuten en finisht daarmee zes uur eerder
dan de nummer twee.
Tijdens de tocht nuttigt Levassor slechts een bord soep, een
paar sandwiches en een glas champagne.
Deze meer dan 115 jaar oude auto is nog nooit gerestaureerd
sinds hij de fabriek in Parijs heeft verlaten.
Panhard & Levassor, een van de oudste autofabrieken ter
wereld, biedt al vodr de eeuwwisseling een keuze uit bijna
twintig automodellen, waarondertweezitters, jachtwagens en
zelfs bussen.
DE DION-BOUTON TRICYCLE.
ENGINE: 256 CC SINGLE-CYLINDER POWER: 1.75 HP.
BESTSELLER VAN ’S WERELDS GROOTSTE AUTOPRODUCENT.
Op de uitlaat van deze driewieler zit een fluit gemonteerd.
Met een hendeltje kan de bestuurder de uitlaat afsluiten en de
gassen via de fluit leiden om mede-weggebruikers te
waarschuwen.
Dat is wel nodig ook, want de in 1895 door Georges Bouton
ontwikkelde benzinemotor kan zeer sportieve prestaties
leveren, helemaal dankzij het lichte gewicht van dit driewielige
voertuig.
De motor draait hoge toerentallen en Bouton moet zelfs een
speciale elektrische ontsteking ontwikkelen om dit de baas te
kunnen
Het merk De Dion-Bouton, gevestigd in Puteaux bij Parijs, is
zeer succesvol en is in 1901 de grootste autoproducent ter
wereld met een jaarproductie van 1800 voertuigen.
Ook deze Tricycle mag tot de bestsellers worden gerekend,
mede omdat het Franse leqer een grote verkooporder plaatst.
1899.
DE DION-BOUTON 3.5-HP VIS-A-VIS.
ENGINE: 402 CC SINGLE-CYLINDER POWER: 3 HP.
EEN ECHTE GEZINSAUTO.
Woorden als ‘gezinsauto’ en ‘massaproductie’ zijn uitstekend
van toepassing bij dit ‘Petite Voiture’ van De Dion-Bouton, al
zijn deze uitdrukkingen rond 1900 nog niet in zwang.
In 1899 wordt deze vierpersoons auto op de markt gezet als
‘licht, eenvoudig en gemakkelijk te besturen, met een zekere
mate van comfort’.
De inzittenden zitten twee aan twee met de gezichten naar
elkaar (in het Frans: vis-a-vis), een modelvorm uit de
koetsenwereld, die rond de eeuwwisseling vaker wordt
toegepast.
Van deze zeer populaire auto met de motor achterin en een
simpel te bedienen tweeversnellingsbak zijn in de vier jaar dat
het model in productie is circa 3.000 exemplaren vervaardigd.
De vroegste modellen van dit type, zoals deze, worden
bestuurd met een hendel en geschakeld met een wiel, precies
het omgekeerde van wat momenteel het geval is.
In deze auto is de beroemde De Dion-achterasconstructie
gebruikt, ontwikkeld voor de zwaardere stoomauto’s van het
merk.
Hierbij worden de krachten van de motor door een
differentieel verdeeld over twee onafhankelijke assen, die de
achterwielen aandrijven.
De "De Dion-as" werd in het verleden gebruikt in sport- en
raceauto’s.
1900.
DE DION-BOUTON QUADRICYCLE.
ENGINE: SINGLE-CYLINDER MAX. SPEED: SO KM/H.
OPVOLGER VAN DE BETROUWBARE TRICYCLE.
Het verkoopsucces van de Tricycle en de capaciteit van de motor
leiden ertoe dat De Dion-Bouton al snel met afgeleide modellen
op de markt komt.
Een voorbeeld hiervan is deze vierwieler, de Quadricycle,
waarvan de eerste in 1898 wordt afgeleverd.
Ook dit voertuig is dankzij zijn lichte gewicht en de
watergekoelde eencilinder motor in staat tot het leveren van
behoorlijke prestaties: op een vlakke weg kan een snelheid van
50 km/u gehaald worden.
De motoren van De Dion-Bouton zijn niet goedkoop, maar staan
bekend om hun betrouwbaarheid.
Vandaar dat veel autofabrikanten die in eerste instantie zelf geen
motoren ontwikkelen, de krachtbronnen van De Dion-Bouton
afnemen.
Een ander voordeel hiervan is dat motoronderdelen makkelijk
uitwisselbaar zijn.
De eerste auto’s van later beroemd geworden merken als
Renault, Delage en de Amerikaanse Pierce-Arrow en Peerless
worden uitgerust met motoren van De Dion- Bouton en danken
hieraan feitelijk hun bestaansrecht.
1895.
BUFFUM FOUR-CYLINDER STANHOPE.
ENGINE: FOUR-CYLINDER POWER: 6 HP.
EERSTE VIERCILINDER AUTOMOBIEL TER WERELD.
Henry Buffum wil niet zomaar een bestaande motor in een
rijtuig bouwen en ontwerpt daarom zelf een compacte en
geavanceerde motor met vier individuele cilinders.
Koetsenbouwer George Pierce, die later zelf auto’s zal
fabriceren, bouwt het sterke, maar elegante buizenframe waar
deze motor in is gemonteerd en levert tevens de Stanhope-
carrosserie.
De draaiknop aan de onderzijde van de zitting dient om van
versnelling te wisselen en is feitelijk een schoenmakersleest.
Buffum vervaardigt oorspronkelijk machines voor de
schoenindustrie.
Henry Buffum bouwt in een periode van 13 jaar slechts een
zeventigtal auto’s.
Toch bereikt hij enkele belangrijke mijlpalen: naast deze eerste
viercilinder maakt hij de eerste Amerikaanse in serie
geproduceerde raceauto en's werelds eerste serieauto met V8-
motor.
Hij is een zeer innovatief ontwerper en heeft diverse patenten
op zijn naam staan.
WORTH DOG CART.
ENGINE: TWIN-CYLINDER.
DE ENIG OVERGEBLEVEN WORTH.
Vermoedelijk produceerde Worth slechts vijftien auto's en dit
is een van de twee die er voor zover bekend nog bestaan.
Het is een technisch zeer vooruitstrevende auto.
Zo is hij voorzien van een gepatenteerd stalen chassis,
cardanaandrijving en een veer om schokken van het stuur
tegen te gaan - een vroege stuurdemper.
Goed zichtbaar is het onderscheid tussen chassis en
carrosserie.
Auto’s worden in die tijd meestal als chassis met motor
geleverd, waarna er door een koetswerkbouwer (in het Frans
‘carrossier’) een carrosserie op wordt gezet.
Gezien de data van de patenten dateert deze Worth
waarschijnlijk uit 1899.
De auto verkeert in originele staat; hij is sinds het einde van
de jaren veertig opgeslagen geweest in een schuur en in 1981
aangekocht door een Australisch automuseum.
Sinds 2009 is de Worth in het bezit van het Louwman
Museum.
Deze Worth, gemaakt in Chicago, is een voorloper van de
‘highwheelers’, auto's met hoge wielen waarmee het prairie
landschap in het westen van Amerika doorkruist kan worden.
De fabriek, de Chicago Motor Vehicle Company, is opgericht
door een driemanschap onder leiding van William Worth.
DARRACQ 8-HP TWO-SEATER.
ENGINE: 785 CC SINGLE-CYLINDER POWER: 7-8 HP.
VAN KOETS NAAR HERKENBARE AUTO.
Een doorsnee auto ziet er in het begin van de vorige eeuw uit
als deze Darracq.
Motorvoorin, een ietwat schuinstaand stuur met
versnellingshendel en een buizenradiateur.
De achteras is voorzien van een groot cardan waarmee de
aandrijving wordt overgebracht op de achterwielen, die
overigens iets groter zijn dan de voorwielen.
Let ook op de prachtige, gecapitonneerde leren bank.
De auto is van het type 8-HP, een van de eerste
productiemodellen van het destijds zeer succesvolle automerk
Darracq.
In 1904 is Darracq de grootste autoproducent ter wereld, met
een jaarproductie van 1.600 auto’s.
Dat is tien procent van de toenmalige jaarproductie in Frankrijk.
En dat terwijl oprichter Alexandre Darracq zelf nooit heeft leren
autorijden.
Hij houdt er zelfs niet van om gereden te worden.
In 1912 keert hij de auto-industrie de rug toe en steekt zijn geld
in een casino in Deauville.
GODDU TANDEM.
ENGINE: TWIN-CYLINDER BOXER MAX. SPEED: 30 KM/H.
GEMAAKT DOOR DE UITVINDER VAN DE NIETMACHINE.
De veelzijdige Goddu wordt in 1837 in Canada geboren en
loopt van huis weg om zijn geluk in Amerika te beproeven.
Hij bereikt zijn doel in alle opzichten, want hij wordt een groot
zakenman en zet ruim driehonderd patenten op zijn naam.
Ook op dit zeer charmant ogende tweezittertje met een kleine,
op brandspiritus lopende tweecilinder boxermotor achterin
heeft Goddu het patent.
De auto is voorzien van zeer vooruitstrevende techniek, zoals
een bovenliggende nokkenas.
De Goddu-auto’s, waarvan slechts enkele zijn vervaardigd,
worden echter nooit op de markt gebracht, maar uitsluitend
prive gebruikt.
Dit exemplaar blijft tot in de jaren vijftig in het bezit van de
familie Goddu.
Tot de overige gepatenteerde uitvindingen van Louis Goddu
behoren voornamelijk machines voor de schoenenindustrie,
maar ook een geschutstoren voor een oorlogsschip.
1901.
SUNBEAM-MABLEY MOTOR SOCIABLE.
ENGINE: SINGLE-CYLINDER POWER: 2.75 HP.
BESTURING OP VOOR- EN ACHTERWIEL.
De wielen van deze auto staan niet in lijn met elkaar om de
kans op wegslippen zo klein mogelijk te maken.
De kans dat het voertuig omslaat, is echter des te groter.
En dan hebben we het nog niet over het onconventionele
ontwerp, dat doet denken aan een sofa.
Toch zijn er bijna 150 van deze auto’s verkocht.
Voor zover bekend zijn er nog vier van over.
De bestuurder zit achterin en kijkt langs de passagiers, die
haaks op de rijrichting zitten.
De zijwielen worden via een riem en een ketting aangedreven
door de voorin geplaatste De Dion-Bouton eencilinder motor.
Met een helmstok kunnen het voorste en het achterste wiel
worden gestuurd.
Fietsenfabrikant John Marston uit het Engelse
Wolverhampton, die al rijwielen maakt onder de naam
Sunbeam, is reeds met prototypen van auto’s bezig als
landhuisarchitect Maxwell Maberley-Smith hem het ontwerp
van deze auto aanbiedt.
Weliswaar wordt Maberley’s naam verkeerd gespeld, maar de
eerste Sunbeam-auto is een feit.
Deze onconventionele auto staat aan de basis van een merk
wat later veel successen behaalt in races en m 1922 zelfs het
wereld-snelheidsrecord op zijn naam zet (215.182 km/u).
1901.
SINGER TRICYCLE.
ENGINE: 222CC SINGLE-CYLINDER POWER: 2 HP.
ONORTHODOX MAAR SUCCESVOL ONTWERP.
In 1899 presenteerden Edwin Perks en Frank Birch in Coventry
het door hen ontworpen ’Motorwiel’.
Een jaar later werden de rechten op het ontwerp overgenomen
door de naaste buurman, fietsenfabrikant Singer, die het wiel
toepaste op een gemotoriseerde versie van zowel haar fietsen
als driewielers.
Het 'Motorwiel' bestaat uit een 8-spaaks aluminium wiel met
daarin een eencilinder motor met brandstoftank.
Het was ontworpen om simpelweg een voor- of achterwiel van
een fiets te vervangen.
Als optie waren vanaf 1901 reserve olie- en brandstoftanks,
hangend aan de bovenste buis van het frame en beschermd
door een lederen tas, beschikbaar.
Dit vergrootte de actieradius enorm.
Het onorthodoxe ontwerp was in deze periode succesvol,
ondanks meldingen over slecht rijcomfort, omdat het relatief
zware wiel in elke kuil wegzakte en over iedere hobbel
stuiterde.
Er zijn momenteel nog maar zeer weinig Singer driewielers
bekend, waardoor dit een uitzonderlijk zeldzame machine is uit
de pionierstijd van het autorijden.
1903.
OLDSMOBILE 'CURVED DASH' RUNABOUT.
ENGINE: 1.6-LITRE SINGLE-CYLINDER POWER: 41/2 HP.
’S WERELDS EERSTE IN GROTE AANTALLEN GEPRODUCEERDE
AUTOMOBIEL.
Deze auto staat bekend als de 'Curved Dash', vanwege het
gebogen schutbord.
Van de Oldsmobile Runabout werden tussen 1901 en 1907 in
totaal meerdan 11.000 exemplaren geproduceerd.
Hiermee is de Curved Dash de eerste in grote aantallen
geproduceerde Amerikaanse auto.
De vele promotionele acties en tentoonstellingen van
Oldsmobile hebben ertoe bijgedragen dat het grote publiek de
auto ging zien als eenlevensvatbaar en economisch alternatief
voor het paard.
Hoewel de standaard Curved Dash relatief primitief is, is deze
auto voorzien van een aantal opties.
De meest opvallende zijn de 'dos-a-dos' achterbank met
opklapbare voetsteun, de kap en een stel olielampen.
Dit exemplaar heeft nog de originele lak en geschilderde
Oldsmobile emblemen aan weerszijden.
Een prachtig voorbeeld van de bekendste en meest
herkenbare 'veteran car' uit Amerika.
1908.
INTERNATIONAL HARVESTER MODEL A RUNABOUT.
ENGINE: 3.1-LITRE FLAT-TWIN POWER: 14 HP.
UNIEKE ONGERESTAUREERDE STAAT.
In oude westerns zijn ze nog wel te zien, deze zogenaamde
‘runabouts’ of ‘buggies’, maar dan met een paard ervoor.
Deze lichte koetsjes met hun hoge wielen zijn uitstekend
geschikt om de zanderige prairies in Noord-Amerika te
trotseren.
Landbouwmachinefabrikant International Harvester uit Illinois
voorziet in 1907 deze koetsjes van een luchtgekoelde
tweecilinder boxermotor (tegenover elkaar liggende cilinders).
Dat jaar worden er 73 exemplaren van deze zogenaamde
‘highwheelers’
geproduceerd, maar twee jaar later zijn dat er al bijna 2.500.
Deze runabout uit 1908 bevindt zich nog in een unieke,
ongerestaureerde staat.
International Harvester ontstaat in 1902 uit een fusie van een
aantal fabrikanten van landbouwmachines.
Later worden ook personen-, bestelwagens en trucks gemaakt,
evenals huishoudelijke apparatuur.
Sinds 1986 heet het bedrijf Navistar International.
In de jaren vijftig en zestig rijdt de Haagse brandweer onder
meer met Internationals.
1912.
PHANOMOBIL VAN.
ENGINE: 1.5-LITRE FOUR-CYLINDER POWER: 12 HP.
RUIM 20 JAAR IN PRODUCTIE GEWEEST.
Al lijkt het een wat fragiel en experimenteel voertuig, deze
Duitse Phanomobil is in zijn tijd een zeer succesvolle auto
waarvan er van 1907 tot 1927 enige duizenden zijn gemaakt.
Zelfs Nederland heeft een importeur: Baakman in Assen, die de
auto aanbiedt ‘zoowel voor dienst, als voor toerisme en
wedstrijden’.
Er zijn verschillende modellen leverbaar, zowel personen- als
bestelauto’s.
De in het museum aanwezige auto is een bestelwagentje dat
vermoedelijk in of rond Karlsruhe is gebruikt.
De luchtgekoelde viercilinder 1,5 liter motor toont aan dat de
auto in of vlak na 1912 vervaardigd moet zijn, het jaar waarin
deze motoren worden geintroduceerd.
De Phanomobil wordt geproduceerd door de Phanomen-Werke
in het Duitse Zittau in de deelstaat Saksen, dat later tot Oost-
Duitsland zou behoren.
Vanaf 1927 worden alleen nog maar vrachtauto’s gemaakt,
onder de naam Granit.
In 1945 wordt de fabriek genationaliseerd.
1910.
REGAL MODEL N ROADSTER.
ENGINE: 3.2-LITRE FOUR-CYLINDER POWER: 25 HP.
VERWISSELBARE CARROSSERIE.
Drie jaar na de oprichting in Detroit, introduceerde de Regal
Car Company in 1910 haar beroemde 'underslung' model
tegen een prijs van $900 voor een Roadster en $1.250 voor een
Colonial Coupe.
Daarnaast kon men, omdat ze onderling uitwisselbaar zijn, de
auto met beide carrosserieen kopen voor in totaal $1,400.
Een 1912 Regal Colonial Coupe is ook onderdeel van de
collectie en wordt verderop deze verdieping tentoongesteld.
In tegenstelling tot de meeste andere auto's in deze periode,
hangt het chassis onder de assen.
Het zwaartepunt wordt hiermee verlaagd, waardoor de auto
een betere wegligging en rijeigenschappen heeft.
Deze techniek, die 'underslung' wordt genoemd, geeft de auto
ook een sportiever uiterlijk.
Vanwege de sportieve prestaties en vergelijkbare afmetingen,
werd de Regal Underslung vaak vergeleken met de toenmalige
Amerikaanse sportwagen bij uitstek, de Mercer.
Omdat een Mercer twee keer zo duur was als een Regal, werd
de Regal ook wel 'poor man's Mercer' genoemd.
Collectie automobielen.
Het Louwman Museum in Den Haag is de plek waar meer dan 130 jaar
vooruitgang, innovatie en design zichtbaar vertegenwoordigd is in een
unieke collectie van meer dan 275 pronkstukken uit de geschiedenis van de
automobiel.
5
5
5